Jak uzyskać świadczenie wspierające?

Świadczenie wspierające, uregulowane ustawą z dnia 7 lipca 2023 r., ma być udzielane osobom niepełnosprawnym mającym potrzebę wsparcia pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób (art. 3 ust. 1 wskazanej ustawy). „Świadczenie wspierające, (…) będzie świadczeniem kierowanym bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnościami. Uprawnionymi do świadczenia będą osoby legitymujące się odpowiednim orzeczeniem potwierdzającym niepełnosprawność oraz decyzją ustalającą odpowiedni poziom potrzeby wsparcia (…) Osoba z niepełnosprawnością ma być podmiotem rozstrzygającym odnośnie do tego, jak wykorzystywane ma być otrzymywane wsparcie.” (uzasadnienie rządowego projektu ustawy o świadczeniu wspierającym, druk 3130, s. 2 i 3).

Przepis art. 3 ust. 2 wspomnianej ustawy, stanowi, że „świadczenie wspierające przysługuje osobie w wieku od ukończenia 18. roku życia posiadającej decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 6b3 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (…), w której potrzebę wsparcia określono na poziomie od 70 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia, o której mowa w art. 4b ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.”.

Wspomniany art. 4b ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej definiuje potrzebę wsparcia jako „następstwo braku lub utraty autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej. Przy ustaleniu potrzeby wsparcia bierze się pod uwagę, adekwatnie do wieku oraz niepełnosprawności fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, zdolność osoby do samodzielnego wykonywania określonych czynności, związanych z obszarami codziennego funkcjonowania oraz rodzaj wymaganego wsparcia, z uwzględnieniem czasu niezbędnego do jej wykonania oraz konieczności wsparcia przez inną osobę lub technologię wspomagającą, mającą na celu zapewnienie zwiększenia lub utrzymania niezależności osoby niepełnosprawnej.”. Poziom wsparcia określa się w skali od 0 do 100, przy czym 100 stanowi najwyższy poziom wsparcia. Regulacja art. 4c ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej przewiduje, że „Poziom potrzeby wsparcia ustalany jest na podstawie obserwacji, wywiadu bezpośredniego oraz oceny funkcjonowania osoby ubiegającej się o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia, przy zastosowaniu formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, a także na podstawie informacji wskazanych w kwestionariuszu, o którym mowa w art. 6b ust. 3.”

Decyzje ustalające poziom potrzebny wsparcia będą wydawane przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności na wniosek osób niepełnosprawnych. Zgodnie z art. 6b ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia wydaje się na wniosek. Wniosek taki może zostać złożony wraz z wnioskiem o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności. Z art. 6b ust. 3 ustawy rehabilitacyjnej należy wieść, że wniosek taki może zostać złożony niezależnie od wniosku o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.

Decyzja wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności nie jest samodzielną podstawą do wypłaty świadczenia wspierającego. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym „postępowanie w sprawie świadczenia wspierającego prowadzi oraz świadczenie to wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych”. Jak stanowi art. 9 ust. 1 i 2 wskazanej w poprzednim zdaniu ustawy, ustalenie prawa do świadczenia wspierającego oraz jego wypłata następuje na wniosek uprawnionej osoby, który może zostać złożony najwcześniej w miesiącu, w którym decyzja ustalająca poziom potrzeby wsparcia stała się ostateczna. Świadczenie wspierające co do zasady będzie przysługiwać od miesiąca złożenia wniosku o jego przyznanie, jednak uwzględniając szczególny charakter świadczenia wspierającego, którego nabycie uzależnione jest od posiadania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, wprowadzone zostały regulacje wydłużające okres na złożenie wniosku o to świadczenie w sytuacji, gdy osoba nie posiada jeszcze tej decyzji. W związku z tym, jeżeli osoba złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, prawo do świadczenia wspierającego zostanie ustalone od miesiąca, w którym złożono wniosek o wydanie tej decyzji. Przepis art. 26 ust. 5 ustawy, przewiduje, że „prawo do świadczenia wspierającego ustala się na czas ważności decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności tej decyzji.”.

Uchylenie ubezwłasnowolnienia na wniosek ubezwłasnowolnionego

Wyrok TK z dnia 7 marca 2007 r., K 28/05 wprost potwierdził, że osoba ubezwłasnowolniona musi mieć prawo do zawnioskowania o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia. Wskazane stanowisko TK ma swoje odbicie w art. 559 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, zgodnie z którym „Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także ubezwłasnowolniony”.

Obiektywna ocena zaistnienia podstaw do uchylenia ubezwłasnowolnienia

Zarówno orzeczenie ubezwłasnowolnienia jak i jego uchylenie następuje w oparciu o weryfikację istnienia podstaw zastosowania wspomnianego środka prawnego. W kontekście wniosku osoby ubezwłasnowolnionej, wskazał na to SN w postanowieniu z dnia 18 marca 2021 r., V CSKP 235/21, podkreślając, że „ocena prawna powinna uwzględniać stan świadomości istnienia u osoby ubezwłasnowolnionej istnienia choroby, jej przebiegu i rokowań, rozeznania potrzeb, ewentualnego wymagania stałego, systematycznego leczenia oraz tego, czy istnieje ryzyko jego zaprzestania wraz z ewentualnymi wynikającymi z tego konsekwencjami dla samej zainteresowanej (w szczególności ryzyka hospitalizacji i pogorszenia stanu zdrowia w razie zaprzestania leczenia). Ustalenie tych okoliczności należy do biegłych (lekarzy specjalistów), zaś na ich podstawie sąd obowiązany jest rozstrzygnąć o wsparciu osoby z niepełnosprawnością z optymalnym wykorzystaniem dostępnych na gruncie obowiązującego prawodawstwa i możliwych do zastosowania instrumentów prawnych.”

Okoliczności uwzględniane przez sąd

Regulacje ustawowe przesądzają, że sąd:

• 1) uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono,
• 2) może w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu - zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 lipca 2021 r., III CSKP 47/21 podkreślił, że „w sprawie o uchylenie ubezwłasnowolnienia częściowego właściwy model oceny powinien polegać na sprawdzeniu, czy wnioskodawca nadal potrzebuje pomocy do prowadzenia swoich spraw - czyli czy na datę rozstrzygania sprawy o uchylenie ubezwłasnowolnienia pozostają aktualne, czy też, przeciwnie, ustały określone wart. 16 KC przyczyny uzasadniające ubezwłasnowolnienie częściowe.”.

W ww. kontekście należy przypomnieć, że ubezwłasnowolnienie częściowe orzekane jest gdy „z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii (…) stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.”. Z kolei ubezwłasnowolnienie całkowite następuje „jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, (osoba, która ukończyła co najmniej trzynaście lat) nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.”

Niepodejmowanie zatrudnienia, jako podstawa uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego

Świadczenie pielęgnacyjne, o którym mowa w art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, przysługuje z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych rezygnację z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, należy definiować jako:

• 1) rezygnację z zatrudnienia (rezygnację w ścisłym słowa znaczeniu),
• 2) niepodejmowanie takiej pracy (rezygnację w szerszym słowa znaczeniu).

Zarówno rezygnacja jak i niepodejmowanie pracy musi mieć przy tym charakter celowy i powiązany z ustawowo określonym celem – sprawowaniem opieki nad osobą legitymującą się określonym orzeczeniem o niepełnosprawności.

Nie każdy niepracujący, rezygnuje z jej podejmowania

Sama okoliczność niepozostawania w stosunku zatrudnienia lub innym wykazującym cechy pracy zarobkowej, nie stanowi bezwzględnie o rezygnacji z pracy. Stan ten jest determinowany po pierwsze ogólną możliwością podjęcia pracy. Jak wskazał WSA w Poznaniu w wyroku z dnia 9 marca 2023 r., IV SA/Po 108/23 „rezygnacja zaś z pracy lub innego zatrudnienia oznacza, że podjęcie zatrudnienia było możliwe, gdyż osoba rezygnująca była zdolna do pracy.”

W dalszej kolejności niezbędne jest ustalenie przyczyn niepodejmowania pracy. Na wspomniany aspekt wskazuje m.in. WSA w Poznaniu, w wyroku z dnia 15 lutego 2023 r., IV SA/Po 46/23, podkreślając, że „wykładnia art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych prowadzi do wniosku, że zaprzestanie aktywności zawodowej przez opiekuna musi być spowodowane koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, nie zaś innymi przyczynami, głównie leżącymi po stronie osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. Osoby te decydując się na sprawowanie opieki pozbawiają się możliwości uzyskiwania jakichkolwiek dochodów związanych z zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową, stąd w takiej sytuacji mogą liczyć na wsparcie ze strony Państwa. Świadczenie pielęgnacyjne przynajmniej częściowo ma na celu zrekompensowanie utraty dochodów wskutek zaprzestania lub niepodejmowania aktywności zawodowej.”

Powyższe jest łatwiejsze w przypadku zrezygnowania z podejmowania pracy zarobkowej, m.in. poprzez wykazanie koincydencji. Powyższe będzie utrudnione w przypadku niepozostawania w stosunku zarobkowym w momencie powstania przyczyn uzasadniających podjęcie opieki i następczym zaprzestaniu podejmowania działań w celu rozpoczęcia pracy zarobkowej.

Związek pomiędzy zaprzestaniem pracy, a opieką

Sama rezygnacja z pracy, nie determinuje uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Jak wskazuje się w orzecznictwie sądowym „z przepisu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych wynika, że osoba ubiegająca się o świadczenie pielęgnacyjne musi sprawować opiekę nad osobą niepełnosprawną w takim wymiarze, że w związku z tym rezygnuje lub nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, a między obiema tymi okolicznościami zachodzi bezpośredni związek przyczynowy. Oznacza to, że w każdej sprawie o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego istotna jest ocena, czy zakres i rozmiar sprawowanej przez wnioskodawcę opieki nad osobą niepełnosprawną wypełnia ustawowe przesłanki warunkujące przyznanie tego uprawnienia oraz czy istnieje opisany wyżej związek przyczynowo - skutkowy.” (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 15 marca 2023 r., II SA/Gd 726/22).

Zamrożenie cen energii elektrycznej dla osób z niepełnosprawnościami

Ustawa z dnia 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej, przewiduje zamrożenie cen energii elektrycznej w 2023 r.. Nie jest to jednak absolutne i całkowite zamrożenie cen. Dotyczy ono poboru energii do wysokości limitu rocznego, który z założenia wynosi 2 MWh dla gospodarstwa domowego. Ustawa przewiduje możliwość zwiększenia tego limitu w przypadku zamieszkiwania w gospodarstwie domowym przez osobę z niepełnosprawnością. W takiej sytuacji można zawnioskować o zamrożenie cen do limitu rocznego o wysokości 2,6 MWh.

Orzeczenie jako podstawa zwiększenia limitu

Wspomniana w artykule ustawa ustanawia zwiększony limit maksymalny MWh nabywanych po preferencyjnej cenie, dla osób, które: 1) posiadają orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności lub 2) posiadają orzeczenie, o którym mowa w art. 5 pkt 1, 1a lub 2 albo art. 62 ust. 2 pkt 1 lub 2 albo ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, 3) zamieszkują wspólnie z osobą posiadającą orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo orzeczenie o niepełnosprawności wydane osobie poniżej 16 roku życia albo posiadającego orzeczenie, o którym mowa w art. 5 pkt 1, 1a lub 2 albo art. 62 ust. 2 pkt 1 lub 2 albo ust. 3 pkt 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Co istotne przepisy ww. ustawy wskazują, że momentem na który bada się posiadanie co najmniej jednego z ww. orzeczeń jest dzień wejścia w życie ustawy, tj. 18 października 2022 r. Powyższe rodzi pytanie o to czy osoby, które utracą albo uzyskają orzeczenie w terminie późniejszym, odpowiednio tracą labo uzyskują uprawnienie do zwiększonego limitu MWh. Zgodnie z art. 19 ww. ustawy „Utrata warunków pozwalających na uznanie odbiorcy za uprawnionego do stosowania wobec niego limitu zużycia energii elektrycznej wynoszącego maksymalnie 2,6 MWh w trakcie 2023 r., nie wpływa na uprawnienie do zużycia energii elektrycznej w ilości maksymalnie 2,6 MWh.” Powyższe stanowi podstawę do przyjęcia, że wygaśnięcie orzeczenia po 18 października 2022 r. nie uchyli uprawnienia do uzyskania cen preferencyjnych w zwiększonym limicie MWh w 2023 r. Bardziej skomplikowana jest sytuacja osób, które uzyskają orzeczenie po dniu 18 października 2022 r., a na ten dzień stosownym orzeczeniem się nie legitymowały. Co prawda: 1) art. 20 ustawy wskazuje, że „Odbiorcy uprawnieni, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1–3, art. 4 ust. 2 pkt 1–3, art. 5 ust. 1 pkt 1–3, art. 6 ust. 1 pkt 1–3 oraz art. 7 ust. 1 pkt 1–3, którzy spełnili przesłanki, o których mowa w tych przepisach, w trakcie 2023 r., składają oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, niezwłocznie po spełnieniu przesłanek, o których mowa w tych przepisach, jednak nie później niż w terminie 30 dni od dnia spełnienia tych przesłanek.”, 2) art. 21 ustawy stanowi, że „W przypadku odbiorców uprawnionych, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1–3, art. 4 ust. 2 pkt 1–3, art. 5 ust. 1 pkt 1–3, art. 6 ust. 1 pkt 1–3 oraz art. 7 ust. 1 pkt 1–3, którzy spełnili przesłanki, o których mowa w tych przepisach, w trakcie 2023 r. oraz złożyli oświadczenie, o którym mowa w ust. 20, w terminie, limit zużycia energii elektrycznej, o którym mowa w ust. 1, stosuje się proporcjonalnie do liczby miesięcy w 2023 r., rozpoczynając od miesiąca, w którym w spełnione zostały te przesłanki” to jednak przepisy art. 3 ust. 1 pkt 1–3, art. 4 ust. 2 pkt 1–3, art. 5 ust. 1 pkt 1–3, art. 6 ust. 1 pkt 1–3 oraz art. 7 ust. 1 pkt 1–3 do których odwołują się art. 20 i 21, posługują się zwrotem „w przypadku odbiorcy uprawnionego posiadającego, w dniu wejścia w życie ustawy, orzeczenia”. W konsekwencji art. 20 w którym mowa o spełnieniu przesłanki w postaci uzyskania orzeczenia w 2023 r., można odczytywać literalnie i restrykcyjnie, w ten sposób że daje on podstawy do uzyskania w 2023 r. zwiększonego limitu MWh, jedynie w sytuacji w której orzeczenie te będą wydane z tzw. mocą wsteczną (obowiązywaniem najpóźniej na dzień 18 października 2022 r.). Wykładnia liberalna skłania do przyjęcia, że osoby, które uzyskają orzeczenia o których mowa powyżej, po 18 października 2022 r., będą uprawnione do uzyskania zwiększonego limitu MWh, niezależnie od tego czy orzeczenie to będzie wydane z datą wsteczną czy też nie.

Wniosek o zwiększenie limitu

Skorzystanie z wyższego limitu 2,6 MWh dla osób z niepełnosprawnościami warunkowane jest złożeniem przedsiębiorstwu energetycznemu oświadczenie o spełnianiu warunków. Niezłożenie stosownego oświadczenia, lub złożenie go po terminie, skutkuje nieuzyskaniem zwiększonego limitu zużycia energii po zamrożonych cenach. Oświadczenie składa się na piśmie, w postaci papierowej lub elektronicznej. Na podkreślenie zasługuje, że oświadczenia złożone w postaci elektronicznej opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym lub podpisem osobistym i składa za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Oświadczenie w postaci papierowej można dostarczyć spółce energetycznej pocztą lub osobiście. Przedsiębiorstwo energetyczne w celu weryfikacji danych, zawartych w oświadczeniu, może żądać przedstawienia do wglądu orzeczenia o niepełnosprawności, orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności albo orzeczenia, o którym mowa w art. 5 pkt 1, 1a lub 2 albo art. 62 ust. 2 pkt 1 lub 2 albo ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Oświadczenie, o którym mowa powyżej, należy złożyć niezwłocznie, nie później niż do dnia 30 czerwca 2023 r.

Zmiany w zwrocie kosztów transportu dzieci niepełnosprawnych do szkół

Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, modyfikuje m.in. reguły dotyczące zwrotu kosztów przewozu dzieci niepełnosprawnych do szkół i przedszkoli. Obowiązek zapewnienia transportu przez gminę Przepis:

1. art. 32 ust. 6 Prawa oświatowego przewiduje, że „obowiązkiem gminy jest zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom pięcioletnim i sześcioletnim oraz dzieciom objętym wychowaniem przedszkolnym na podstawie art. 31 ust. 2 bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższego przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego lub ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego.”
2. art. 39 ust. 4 Prawa oświatowego stanowi, że „obowiązkiem gminy jest:
   1. zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 127, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym - także do najbliższej szkoły ponadpodstawowej, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym uczeń kończy 21. rok życia;
   2. zapewnienie dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 36 ust. 17, a także dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończą:
      • a) 24. rok życia - w przypadku uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, z których jedną z niepełnosprawności jest niepełnosprawność intelektualna,
      • b) 25. rok życia - w przypadku uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych”

Zgodnie z art. 39a ust. 1 Prawa oświatowego realizacja ww. obowiązków przez gminę może polegać na zorganizowaniu bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu dzieci, młodzieży i uczniów we własnym zakresie albo poprzez zwrot rodzicom kosztów przewozu dzieci, młodzieży i uczniów oraz rodziców. Znowelizowane zasady dotyczą drugiego z ww. wariantów, tj. zwrotu kosztów.

Cel zmian

Jak wskazano w uzasadnieniu senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe (Druk nr 2323) „Zmienność cen paliwa, a zwłaszcza ich wzrost, powoduje, że rodzice realizujący dowóz dzieci i młodzieży do placówek oświatowych nie otrzymują zwrotu kosztów paliwa w rzeczywistym ich wymiarze. Nie otrzymują także zwrotu innych kosztów eksploatacji pojazdu używanego do realizacji tego świadczenia.”. Ze względu na ww. okoliczności zaproponowano zmienione reguły rozliczeń odrywające się od ww. aspektów.

W uzasadnieniu wskazano ponadto, że „Proponowana zmiana ma przyczynić się do zmniejszenia dysproporcji pomiędzy ponoszonymi, a refundowanymi kosztami dowozu. Zmiana systemu zwrotu kosztów jest koniecznym wsparciem dla rodziców, bez którego wielu z nich nie będzie w stanie realizować dowozu swoich dzieci do placówek oświatowych. W takiej sytuacji gmina będzie obowiązana do zorganizowania specjalistycznych usług transportowych, które nie wszędzie są osiągalne, a tam gdzie są wykonywane niejednokrotnie wymagają od gminy poniesienia kosztów znacząco wyższych niż refundacja oferowana rodzicom.”

Zmienione reguły

Reguły dotychczasowe

Zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wzoru:
koszt=(a-b)*c*(d/100)

a - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, szkoły podstawowej albo szkoły ponadpodstawowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem

b - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa w lit. a,

c - średnia cena jednostki paliwa w danej gminie właściwego dla danego pojazdu Średnią cenę jednostki paliwa w gminie określa na każdy rok szkolny rada gminy, w drodze uchwały, uwzględniając ceny jednostki paliwa w gminie.

d - średnie zużycie paliwa w jednostkach na 100 kilometrów dla danego pojazdu według danych producenta pojazdu

Nowe reguły

Zwrot kosztów jednorazowego przewozu następuje w wysokości określonej według wzoru:
koszt=(a-b)*c

a - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej, innej formy wychowania przedszkolnego, ośrodka rewalidacyjno-wychowawczego, szkoły podstawowej albo szkoły ponadpodstawowej, a także przewozu rodzica z tego miejsca do miejsca zamieszkania lub miejsca pracy, i z powrotem,

b - liczba kilometrów przewozu drogami publicznymi z miejsca zamieszkania rodzica do miejsca pracy i z powrotem, jeżeli nie wykonywałby przewozu, o którym mowa w lit. a,

c - stawka za 1 kilometr przebiegu pojazdu. Stawkę za 1 kilometr przebiegu pojazdu określa rada gminy, w drodze uchwały, przy czym stawka ta nie może być niższa niż określona w przepisach wydanych na podstawie art. 34a ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 180 i 209).

Okres na dostosowanie umów

Zwrot kosztów przewozu, następuje na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami. Mając na względzie powyższe, ustawodawca nakazał stronom takim umów, dostosowanie ich postanowień do zmienionych przepisów, w terminie 60 dni do dnia wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że zegar odliczający czas na zmianę umowy zaczął tykać z dniem 27 października 2022 r.

Mając na względzie nową regułę obliczeniową właściwą dla wysokości zwrotu kosztów transportu, zmiana umowy, musi zostać poprzedzona uchwałą rady gminy, która określi stawkę za 1 km przebiegu pojazdu. Dotychczas rady gmin podejmowały odmienne uchwały – określające średnią cenę jednostki paliwa w gminie na każdy rok szkolny. Dla zmodyfikowania umowy, nieodzowne jest uprzednie podjęcie stosownej uchwały przez organ stanowiący gminy.

Rada gminy podejmując uchwałę w sprawie wysokości stawki za 1 km, musi uwzględnić, że nie może być ona niższa niż określona w przepisach rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy. Zgodnie z wskazanym w poprzednim zdaniu aktem koszty używania pojazdów do celów służbowych pokrywa pracodawca według stawek za 1 kilometr przebiegu pojazdu, które nie mogą być wyższe niż:

1. dla samochodu osobowego:
   • a) o pojemności skokowej silnika do 900 cm3 – 0,5214 zł,
   • b) o pojemności skokowej silnika powyżej 900 cm3 – 0,8358 zł,
2. dla motocykla – 0,2302 zł,
3. dla motoroweru – 0,1382 zł.

Istotny mankament zmodyfikowanych reguł rozliczeń nie wynika zatem z nowelizacji Prawa oświatowego, ale ma swoje podłoże w stawkach o których mowa powyżej, a wynikających z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. Wielokrotnie wskazywano na ich archaiczność i nieadekwatność do realnych i aktualnych kosztów transportu (nie tylko paliwa, ale i wskazywanych kosztów utrzymania pojazdów).

Świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, czyli dla kogo?

Ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, określa warunki nabywania prawa, tryb przyznawania oraz zasady wypłacania i finansowania świadczenia dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (art. 1 ust. 1 wskazanej ustawy). Przepis art. 2 wspomnianej ustawy ustanawia „trzy kryteria przyznania prawa do świadczenia uzupełniającego: kryterium wieku, kryterium związane z niezdolnością do samodzielnej egzystencji oraz kryterium związane z otrzymywaniem i wysokością świadczeń. Wszystkie te kryteria muszą zostać spełnione łącznie.” (wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, VI Wydział VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 19 sierpnia 2020 r., VI U 499/20).

Jak wskazuje sama nazwa ustawy, świadczenie uzupełniające dedykowane jest osobom niezdolnym do samodzielnej egzystencji, przy czym w akcie tym nie zdefiniowano wskazanego pojęcia.

Biorąc powyższe pod uwagę należy podkreślić, że pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji występuje w:
1) art. 4 ust. 4 ustawy z dni 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych,
2) przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w tym art. 13 ust. 5 tej ustawy

Zgodnie z art. 4 ust. 4 ustawy z dni 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych „niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.”. Z kolei art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że „w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.”.

O relacji zachodzącej pomiędzy tak samo brzmiącym ale odmiennie definiowanym pojęciem, na gruncie ww. ustaw wypowiedział się m.in. Sąd Rejonowy w Toruniu w wyroku z dnia 24 lutego 2021 r., IV U 381/20 wskazując, że:

„niezdolność do samodzielnej egzystencji na tle ustawy rehabilitacyjnej wymaga większej degradacji zdrowotnej. Ustawa o rehabilitacji mówi bowiem o naruszeniu sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, a ustawa o FUS o naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.”.

We wskazanym zakresie należy uwzględnić, że zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, w sprawach nieuregulowanych w niniejszej ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń, o których mowa w art. 2 ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Biorąc powyższe pod uwagę za zasadne należy uznać stanowisko wyrażone przez Sąd Okręgowy w Elblągu, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 29 października 2020 r., IV U 167/20, zgodnie z którym w zakresie uzyskania świadczenia uzupełniającego, kluczowe jest przesądzenie niezdolności do samodzielnej egzystencji w rozumieniu ustawy emerytalnej. W konsekwencji, posługując się nomenklaturą Sądu Rejonowego w Toruniu, dla uzyskania świadczenia uzupełniającego nie jest konieczna tak istotna degradacja zdrowia jak w przypadku uzyskania orzeczenia Powiatowego lub Wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Udogodnienia w szczepieniach przeciw COVID-19 dla osób z niepełnosprawnościami

Zgodnie z najnowszymi doniesieniami:

• 1) od 10 maja, osoby z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• 2) od 25 maja osoby z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

mają możliwość korzystania z preferencyjnych warunków szczepień przeciw COVID-19 w ramach Narodowego Programu Szczepień.

Osoby legitymujące się ww. kategoriami orzeczeń nie muszą umawiać się na termin szczepienia. Wystarczające jest przyjście do Punktu Szczepień Powszechnych i w godzinach pracy takiego punktu i zaszczepienie się przeciwko koronawirusowi bez kolejki – po zarejestrowaniu się oraz zakwalifikowaniu do szczepienia.

Wykaz Punktów Szczepień Powszechnych został opublikowany na stronie:

Mapa punktów szczepień - Szczepienie przeciwko COVID-19 - Portal Gov.pl (www.gov.pl)

Powyżej wskazane preferencje wynikają z komunikatu Ministerstwa Zdrowia, który otrzymały Punkty Szczepień Powszechnych. Niezależnie od ww. udogodnień, należy pamiętać, że szczepienia osób z niepełnosprawnością mogą być zorganizowane w:

• ośrodkach wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, o jakich mowa w ustawie o pomocy społecznej (środowiskowe domy samopomocy i kluby samopomocy),
• warsztatach terapii zajęciowej,
• zakładach aktywności zawodowej,
• centrach integracji społecznej,
• klubach integracji społecznej,
• ośrodkach Rehabilitacyjno Edukacyjno Wychowawczych,
• w ramach programu „Rehabilitacja 25 plus",
• szkołach przysposabiające do Pracy,
• mieszkaniach chronionych.

Na terenie ww. ośrodków mogą zostać zaszczepione:
• • osoby z niepełnosprawnością korzystające z tych placówek,
• opiekunowie tych osób,
• personel tych placówek.

Aby zorganizować szczepienia na terenie swojej placówki, każdy ośrodek powinien nawiązać współpracę z wybranym punktem szczepień i przygotować listę osób chętnych do zaszczepienia. (https://www.rpo.gov.pl/pl/content/zasady-szczepien-na-covid-osoby-z-niepelnosprawnosciami-mz-RPO)

Rezygnacja z zatrudnienia w celu sprawowania opieki, jako warunek konieczny uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego

Uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego warunkowane jest wieloma czynnikami o których mowa w art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 111, dalej: u.ś.r.). Jednym z nich jest rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Jak wskazuje się w orzecznictwie „świadczenie pielęgnacyjne nie jest przyznawane za samą opiekę nad osobą niepełnosprawną, (…), lecz za faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania tej opieki lub za rezygnację z zatrudnienia w celu jej sprawowania. Nie może być ono zatem traktowane jako zastępcze źródło dochodu.” (wyrok WSA w Olsztynie, II SA/Ol 34/21)

Opieka musi uzasadniać niepodejmowanie pracy

Aktualnie najbardziej prawdopodobne jest utracenie ważności orzeczenia, ze względu na wydanie nowego, nie można jednak pomijać również drugiego z ww. momentów, mającego charakter graniczny.

„Sposób sprawowania opieki nie został określony w ustawie o świadczeniach rodzinnych i dlatego należy go rozpatrywać przez pryzmat celu tej regulacji, z której wynika, że musi mieć ona charakter stały bądź długotrwały i odnosić się do wszystkich niezbędnych potrzeb życiowych osoby pozostającej pod opieką, których z uwagi na niepełnosprawność nie jest w stanie sama sobie zapewnić. (…)

Dla rozstrzygnięcia zatem sprawy w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego konieczne jest ustalenie, czy rodzaj lub ilość czynności z zakresu sprawowanej opieki nad osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym, wykonywanych przez osobę ubiegająca się o świadczenie uniemożliwia tej osobie podjęcie i wykonywanie pracy zarobkowej” (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 25 lutego 2021 r., III SA/Gd 1192/20).

Powyższe wymusza ocenę każdej sytuacji w sposób indywidualny i utrudnia czynienie wniosków uogólnionych w oparciu o orzecznictwo. Niemniej jednak zasadne wydaje się wskazanie chociażby na wyrok WSA w Gdańsku z dnia 8 kwietnia 2021 r., III SA/Gd 58/21, zgodnie z którym „dla przyjęcia, iż opieka wyklucza możliwość zatrudnienia, nie jest konieczne aby jej wykonywanie następowało w innym zakresie niż czynności związane z codziennym funkcjonowaniem osoby niepełnosprawnej. Prawdą jest, że przygotowywanie posiłków, sprzątanie domu, czy zakupy są czynnościami dnia codziennego. Pomoc przy czynnościach higienicznych, spożywaniu posiłków, zażywaniu leków można zaś traktować, jako czynność dnia codziennego, ale dotyczącą codzienności opiekunów osób niepełnosprawnych, które to czynności w połączeniu z czynnościami dotyczącymi zajmowania się domem, mogą wypełniać cały dzień. Z okoliczności sprawy wynika, że opieka nad matką skarżącego zajmuje znaczną część dnia. (…)Podsumowując tę część rozważań Sąd wskazuje, że o istnieniu związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy niepodejmowaniem zatrudnienia a koniecznością sprawowania opieki przesądza w istocie to, jaki jest rzeczywisty zakres tej opieki, jakie są potrzeby danej osoby niepełnosprawnej, wynikające z posiadanych przez nią konkretnych schorzeń. Jak wskazano wyżej ustalenia te w rozpoznawanej sprawie w wyczerpujący sposób można było poczynić na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, obejmującego orzeczenie o stopniu niepełnosprawności oraz wywiad środowiskowy.”/

Niemniej jednak nie można pomijać okoliczności na które wskazał WSA w Olsztynie w wyroku z dnia 18 lutego 2021 r., w którym to orzeczeniu wskazano, że zakres sprawowanej opieki musi uzasadniać niepodejmowanie pracy zarobkowej, aby możliwe było uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego. Taki stan nie zachodzi, jeżeli obowiązki osoby sprawującej opiekę, sprowadzają się w istocie, do prowadzenia gospodarstwa domowego „w którym skarżący wraz ze swoją rodziną również zamieszkuje i nie wykraczają one poza podstawowe obowiązki domowe, które wykonywane są w każdym gospodarstwie domowym przez osoby pracujące nawet w pełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast pomoc matce – (…) - polega na przygotowywaniu kąpieli, wykupowaniu leków i ich dawkowaniu, organizowaniu wizyt lekarskich lub wychodzeniu na spacery. (…) W związku z tym w aktualnym stanie faktycznym nie sposób uznać, że konieczność sprawowania opieki nad matką uniemożliwia skarżącemu podjęcie zatrudnienia.”.

Uprzedni stan bezrobocia nie uniemożliwia uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego

Jak wskazał WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 4 marca 2021 r., III SA/Gd 1197/20, „rezygnację z pracy należy rozumieć zarówno jako zaprzestanie konkretnego działania, ale także jako jego niepodejmowanie z uwagi na wystąpienie przeszkody uniemożliwiającej to działanie. Wykładnia omawianego pojęcia musi się odbywać przez pryzmat celu jakiemu służą świadczenia opiekuńcze, którym jest zrekompensowanie osobom wymagającym opieki i osobom opiekę tę sprawującym, utraconego zarobku i wydatków związanych z koniecznością zapewnienia tej opieki. (…). O braku związku przyczynowo- skutkowego pomiędzy niepodejmowaniem pracy a koniecznością sprawowania opieki nad bliską osobą niepełnosprawną, nie może w szczególności przesądzać słaba aktywność zawodowa wnioskodawcy (w przypadku skarżącej okres 5 lat pracy).”

Podobne stanowisko zajął WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z dnia II SA/Go 47/21, uznając, że „fakt, że skarżąca nie pracowała chwili powstania niepełnosprawności męża ani też w późniejszym okresie nie przekreśla możliwości przyznania jej świadczenia pielęgnacyjnego. Przepis art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie łączy bowiem uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego jedynie z faktycznym zaprzestaniem zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w rozumieniu art. 3 pkt 22 u.ś.r., czy z rezygnacją z realnej propozycji takiej pracy, ale wskazuje, iż również niepodejmowanie zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną pozwala na przyznanie tego świadczenia. Jest ono zatem skierowane do osób obiektywnie zdolnych i gotowych do wykonywania pracy zarobkowej, które dobrowolnie nie podejmują tego rodzaju pracy w celu wykonywania czynności związanych z opieką nad osobą wymagającą opieki. Jest to świadczenie rekompensujące brak możliwości uzyskiwania dochodu z pracy zarobkowej w związku z rezygnacją z zatrudnienia lub niepodejmowaniem tego zatrudnienia (innej pracy zarobkowej) w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny. (…) Niewątpliwie w kontrolowanej sprawie stan męża skarżącej niezdolnego do samodzielnej egzystencji powoduje, iż wymaga on całodobowej opieki, która jak wynika z wywiadu jest wykonywana przez wyżej wymienioną we wszystkich sferach życia codziennego. Tego rodzaju zakres opieki powoduje, iż skarżąca nie może podjąć zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Ponadto wskazać należy, że przepis art. 17 ust. 1 u.ś.r. nie zakreśla żadnych ram czasowych, co do wykazania rezygnacji z zatrudnienia (czy też jego niepodejmowania) z powodu konieczności sprawowania opieki.”.

Uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego nie tamuje również niezamieszkiwanie opiekuna z osobą pielęgnowaną

Jak wskazał WSA w Lublinie z wyroku z dnia 16 marca 2021 r., II SA/Lu 728/20 „organ odwoławczy, błędnie wykluczając stałość sprawowania opieki skarżącej nad matką, wadliwie wywiódł z treści art. 17 ust. 1 u.ś.r. wymóg wspólnego zamieszkiwania opiekuna i osoby nad którą sprawuje opiekę i sprawowania całodobowej opieki, którymi to pojęciami w żadnym miejscu tego przepisu prawodawca się nie posługuje.

Obowiązujące w tym zakresie orzecznictwo, które sąd w całości podziela, wskazuje, że wspólne zamieszkiwanie osoby niepełnosprawnej i jej opiekuna, nie jest warunkiem uzyskania świadczenia, którego sprawa dotyczy (…). Należy mieć bowiem na uwadze, że tylko gdy odległość pomiędzy miejscami zamieszkania opiekuna i wymagającego pomocy jest zbyt duża, wówczas rzeczywiście - mając na uwadze zgromadzony w sprawie określony materiał dowodowy obrazujący przede wszystkim stan zdrowia osoby niepełnosprawnej i wynikające z niego wymagania - można przyjąć, że uniemożliwia to sprawowanie opieki, o której mowa w art. 17 ust. 1 pkt 4 u.ś.r. W wypadku jednak, gdy odległość taka jest niewielka, za niewłaściwe uznaje się twierdzenie, że wyklucza ona możliwość sprawowania stałej opieki nad osobą niepełnosprawną.

Ważne bowiem jest aby opiekun pozostawał w ciągłej dyspozycji swego podopiecznego, przez co należy rozumieć także sytuację, w której oprócz sprawowania opieki, wykazuje gotowość niesienia pomocy zarówno w dzień, jak i w nocy, przy czym chodzi tu o opiekę stałą lub długoterminową, a nie tylko o opiekę rozumianą jako wykonywanie czynności opiekuńczych bez przerwy przez 24 godziny na dobę. Innymi słowy przepis art. 17 ust. 1 nie uzależnia otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego od obowiązku zamieszkiwania opiekuna z osobą nad którą jest sprawowana opieka, ani też od sprawowania opieki nieustannie przez całą dobę.”

… ale zajmowanie się prowadzeniem domu już tak

Zgodnie ze stanowiskiem WSA w Gdańsku wyrażonym w wyroku o sygn. III SA/Gd 19/21 „istotnym jest również podkreślenie, że wnioskodawczyni ma pod opieką czworo małoletnich dzieci (w wieku 6, 4 i 2 lata – bliźnięta). W świetle zasad doświadczenia życiowego niezwykle trudne jest w takiej sytuacji pogodzenie czynności opiekuńczych nad małymi dziećmi z opieką nad dorosłą osobą niepełnosprawną. Jak zasadnie podniósł organ odwoławczy tego typu sytuacja faktyczna wskazuje z jednej strony na to, że w rzeczywistości skarżąca nie może poświęcać całego swojego czasu na opiekę nad matką (która to opieka w świetle art. 17 ust. 1 u.ś.r. ma być opieką stałą lub długotrwałą), z drugiej zaś, że ewentualne niepodejmowanie zatrudnienia jest podyktowane nie koniecznością opieki nad matką (jako okoliczność wyłączna) lecz także opieką nad małoletnimi dziećmi.”

Świadczenie pielęgnacyjne a prawo do emerytury

Świadczenie pielęgnacyjne, zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 111, dalej: u.ś.r.) „nie jest przyznawane za samą opiekę nad osobą niepełnosprawną, (…), lecz za faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania tej opieki lub za rezygnację z zatrudnienia w celu jej sprawowania. Nie może być ono zatem traktowane jako zastępcze źródło dochodu.” (wyrok WSA w Olsztynie, II SA/Ol 34/21).

Uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego warunkowane jest wieloma czynnikami o których mowa w art. 17 u.ś.r. Jedną z okoliczności uniemożliwiających uzyskanie tego świadczenia jest posiadanie przez osobę sprawującą opiekę ustalonego prawa do emerytury (art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r.). Pomimo literalnego (dosłownego) brzmienia ww. przepisu, posiadanie uprawnień emerytalnych nie musi przekreślać uzyskania świadczeń pielęgnacyjnych. Powyższe wynika z rozbieżności interpretacyjnej, która kreuje trzy linie orzecznicze, z pośród, których dwie pierwsze, korzystne dla osób zainteresowanych wydają się być wiodące. Zjawisko to w sposób szczegółowy ukazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi, w wyroku z dnia 31 marca 2021 r., II SA/Łd 22/21.

Jak wskazano w ww. wyroku, „uwzględniając kryterium częstotliwości wyrażania poszczególnych poglądów przez judykaturę, jak i mając na uwadze ewolucję poglądów i argumentów poszczególnych składów orzekających na przestrzeni czasu, za dominujący można obecnie przyjąć pogląd, opowiadający się za przyznaniem uprawnionemu prawa wyboru świadczeń, z czym wiąże się zawieszenie prawa do emerytury w przypadku zbiegu prawa do emerytury i prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Niewiele rzadziej wyrażany jest również, zwłaszcza przez wojewódzkie sądy administracyjne pogląd, opowiadający się za przyznawaniem uprawnionym świadczenia pielęgnacyjnego w wysokości różnicy między tym świadczeniem a świadczeniem emerytalnym. Natomiast często przyjmowany do czasu podjęcia wskazanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego, a obecnie raczej incydentalnie, pogląd wyraża przekonanie, że osobie o ustalonym prawie do emerytury nie przysługuje w ogóle świadczenie pielęgnacyjne. (…)

Zwolennicy zawieszenia prawa do emerytury uznają, że osoba, która spełnia warunki do przyznania wyższego świadczenia pielęgnacyjnego i chce je otrzymać, a pobiera emeryturę, winna móc dokonać wyboru jednego z tych świadczeń poprzez rezygnację z pobierania świadczenia niższego. Wybór ten może zrealizować poprzez złożenie do organu rentowego wniosku o zawieszenie prawa do emerytury na podstawie art. 103 ust. 3 u.e.r.f.u.s. Zawieszenie prawa do emerytury, zgodnie z art. 134 ust. 1 pkt 1 u.e.r.f.u.s. skutkować będzie wstrzymaniem wypłaty emerytury poczynając od miesiąca, w którym została wydana decyzja o wstrzymaniu wypłaty (art. 134 ust. 2 pkt 2 u.e.r.f.u.s.). Emerytura jest prawem niezbywalnym, ale uznać należy, że zawieszenie tego prawa eliminuje negatywną przesłankę z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r., w postaci posiadania prawa do emerytury. Przedstawiciele tego nurtu podnoszą, że istota ograniczenia prawa do zasiłku pielęgnacyjnego dla emeryta, wynikająca z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r., musi być interpretowana jako wiążąca się nie z samym prawem do emerytury, lecz z jego realizacją w postaci wypłaty świadczenia. Skoro zawieszenie prawa do emerytury skutkuje wstrzymaniem jej wypłaty, to eliminuje się w ten sposób negatywną przesłankę wyłączającą nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. (…) Zwolennicy drugiego z poglądów (…) przyjmują, że osobie posiadającej uprawnienie do jednego ze świadczeń wymienionych w powyższym przepisie należy przyznać świadczenie pielęgnacyjne, jednakże – odmiennie niż to zaprezentowano w przypadku pierwszego kierunku interpretacyjnego – nie w związku z zawieszeniem prawa do emerytury, lecz w wysokości stanowiącej różnicę między wysokością tego świadczenia wynikającą z ustawy i pobieranym świadczeniem emerytalnym lub rentowym. Istotną bowiem cechą osób, będących adresatami zawartej w art. 17 ust. 1 u.ś.r. normy prawnej określającej przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, jest sprawowanie opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny i związaną z tym rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Przedstawiciele ostatniego z wyróżnionych poglądów, incydentalnie obecnie wyrażanego, opierając się wyłącznie na literalnym brzmieniu art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r., wykluczyli – (…) – zarówno możliwość przyznania świadczenia pielęgnacyjnego osobie mającej prawo do emerytury, jak i możliwość wyboru korzystniejszego w danym momencie świadczenia. Ich zdaniem przemawia za tym wykładnia językowa przywołanego przepisu, a także odrębność systemu ubezpieczeń emerytalno-rentowych i świadczeń rodzinnych. Podnoszą oni, że art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a) u.ś.r. wprost wyłącza prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób wymienionych w art. 17 ust. 1 i ust. 1a u.ś.r. w sytuacji, w której osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury. W takim przypadku nie jest możliwe uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego. Przepisy u.ś.r. nie umożliwiają przy tym miarkowania, czy też uwzględniania szczególnej sytuacji finansowej bądź rodzinnej wnioskodawcy, zakładając, że w każdym przypadku nie jest możliwy zbieg świadczeń emerytalnego i świadczenia pielęgnacyjnego. Takie rozstrzygnięcie nie narusza – w ich opinii – zasady równości określonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.”